Του Δημήτρη Μιχαηλίδη
Η Κοινωνική οικονομία ανήκει στους πολίτες και στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, δεν ιδιωτικοποιείται ούτε κρατικοποιείται. Εάν τελικά αυτό συμβαίνει, τότε αναιρείται και συνιστά κακέκτυπο και πολιτικοοικονομική απάτη.
Κοινωνική Οικονομία είναι μια κοσμοϊστορική ανάγκη ανάλογη όπως για αιώνες και χιλιετηρίδες ήταν η οικιακή οικονομία. Η άδηλη οικονομία που δεν μπορούσε να φορολογήσει και να προσμετρήσει το κράτος, αλλά με αυτό τον αυτόνομο τρόπο μπορούσαν να επιβιώσουν οι οικογένειες και οι κοινότητες υπό δύσκολες συνθήκες. Στη σημερινή εποχή η κοινωνική οικονομία έρχεται να καλύψει το κενό που αφήνει στην οικονομία και την απασχόληση ο δραστικός περιορισμός της άδηλης οικονομίας, λόγω καταναλωτικών προτύπων, αλλά και τα πεπερασμένα όρια του κράτους και η αγοράς. Είναι η οικονομία της άρσης του οικονομικού αποκλεισμού και της φτώχειας. Της οικονομικής δραστηριότητας εκεί που δεν μπορεί να επεκταθεί για αντικειμενικούς λόγους η μισθωτή εργασία.
Κοινωνική οικονομία επομένως δεν είναι μια υπεργολαβία που δίνει ένας Δήμος με απευθείας ανάθεση αποσπασματικά κάπου σε μια ΚΟΙΝΣΕΠ ή σε μια ΜΚΟ. Δεν είναι ούτε οι πενήντα – εκατό τέτοιες περιπτώσεις που μπορεί να υπάρχουν αυτή τη στιγμή στην Ελληνική επικράτεια.
Αυτές οι περιπτώσεις δεν συνιστούν ούτε ποσοτικό ούτε ποιοτικό μέγεθος για να χαρακτηρίσουν μια πολιτική για την Κοινωνική Οικονομία και το κυριότερο δεν συνιστούν παρακαταθήκη και Κοινωνικό Κεφάλαιο για την εξέλιξη του θεσμού.
Αντίθετα τις περισσότερες φορές και στο βαθμό που λειτουργούν υπό καθεστώς ευνοιοκρατίας και πελατειακών σχέσεων συνιστούν το κακέκτυπο του θεσμού. Κι αυτό συμβαίνει βέβαια όταν ελάχιστοι φορείς έχουν πρόσβαση στις δημόσιες και ιδιωτικές χρηματοδοτήσεις όπως στη παρούσα περίοδο.
Κοινωνική Οικονομία χωρίς Κοινωνία δεν γίνεται. Σε διαφορετική περίπτωση είναι πρόσχημα για την διαιώνιση του εκμεταλλευτικού συστήματος. Το Υπουργείο Εργασίας στην Ελλάδα απέτυχε ολοσχερώς στην προώθηση της Κοινωνικής & Αλληλέγγυας Οικονομίας (όπως λέει) ακριβώς γιατί αντί να προωθήσει το «όλον» εξυπηρετεί δια μέσω της Κ.ΑΛ.Ο. ιδιωτικά και κρατικά συμφέροντα.
Έχουμε ως παράδειγμα την πρόσφατη προβολή της έκθεσης ΚΑΛΟ και την εν γένει πολιτική του Υπουργείου Εργασίας, η οποία παρουσιάζει μια μαγική εικόνα που απέχει από την πραγματικότητα. Παρουσιάζει μια μινιατούρα πολιτικής ως κολοσσιαίο έργο, σαν να μπορούσε κάποιος με ένα πίνακα ζωγραφικής να κτίσει μια πόλη. Την ίδια στιγμή οι πόροι τους οποίους όφειλε η Κυβέρνηση να διαθέσει σύμφωνα με τις κοινοτικές οδηγίες στο πεδίο πηγαίνουν για άλλες ανάγκες του κράτους (Κοινωφελής εργασία, Παιδικοί Σταθμοί, Φροντίδα στο σπίτι, Κοινωνικά Παντοπωλεία κλπ κλπ.
Αποκρύπτεται το γεγονός ότι, ο σχεδιασμός περιορίζει τους δικαιούχους σε ένα πολύ μικρό κομμάτι του χώρου που παράγει προϊόντα και υπηρεσίες. Αποκρύπτεται ότι απευθύνεται μόνο στις ΚΟΙΝΣΕΠ και ΚΟΙΣΠΕ, και μερικές «Κυβερνητικές Οργανώσεις-ΚΟ» που ονομάζονται αυτάρεσκα «Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις», αποκλείοντας επί της ουσίας τους αγροτικούς συνεταιρισμούς, άλλους αστικούς συνεταιρισμούς, καταναλωτικούς Συνεταιρισμούς και μη κερδοσκοπικά ιδρύματα.
Αγνοεί δηλαδή, το κομμάτι εκείνο των κοινωνικών επιχειρήσεων που διαμορφώνει τους μετρήσιμους δείκτες της κοινωνικής οικονομίας στο ΑΕΠ, (έστω αυτό το πενιχρό 1,8 % που υπάρχει στην Ελλάδα) προβάλλοντας κάτι που δεν είναι στατιστικά ανιχνεύσιμο σήμερα στην Ελληνική Οικονομία.
Αρνείται την διαβούλευση με τα δίκτυα, τις Ενώσεις και Ομοσπονδίες του χώρου, ενώ ταυτόχρονα επιλέγει αυθαίρετα συνομιλητές μεμονομένους φορείς με τους οποίους αναπτύσσει πολιτικές και οικονομικές «Πελατειακές σχέσεις»
Δημιούργησε ένα Μητρώο Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας που μέχρι στιγμής δεν έχει ωφελήσει σε τίποτε πρακτικά τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις, αντιθέτως, τις ταλαιπωρεί γραφειοκρατικά με περιττές διαδικασίες απορροφώντας πόρους οι οποίοι στερούνται ταυτόχρονα από το παραγωγικό πεδίο.
Είναι φανερό ότι η πρόσκληση για «Κέντρα Στήριξης» Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας, εξαιτίας της επιλεκτικής περιοριστικής λογικής με την οποία συντάχθηκε στο μεγαλύτερο μέρος, την έχει καταστήσει άγονη. (από τον αρχικό σχεδιασμό για 120 περίπου Κέντρων τελικά προκηρύχθηκαν περίπου 89, υπεβλήθηκαν ΜΟΝΟ 46 αιτήσεις και πληρούν τα τυπικά κριτήρια συμμετοχής ΜΟΝΟ 14 … Η πλήρης κρατική σχεδιαστική ανικανότητα …
Το Ελληνικό κράτος όχι μόνο δεν έχει αναπτύξει ένα ανοικτό αξιοκρατικό σύστημα στη διαχείριση των πόρων που χρηματοδοτούνται από το ΕΣΠΑ για την Κοινωνική Οικονομία αλλά στη κυριολεξία υφαρπάζει τους πόρους για άλλους σκοπούς ενισχύοντας το κρατισμό του. Ενώ ελάχιστοι Δήμοι έχουν ολοκληρωμένο σχέδιο για να ενισχύσουν υλικά και θεσμικά την Κοινωνική Οικονομία.
Ο απολογισμός της 2ης Έκθεσης ΚΑΛΟ (7-11 Νοε 2018, Αθήνα, Χρηματιστήριο), αν γίνει, θα έδειχνε ένα φιάσκο για το Υπουργείο Εργασίας, τους διοργανωτές και διαμεσολαβητές του. Περιορισμένοι ήσαν οι εκθέτες και ελάχιστοι οι επισκέπτες το πενθήμερο που διεξήχθη. Η αποχή από τη μεριά της κοινωνίας πολιτών ήταν μια αντίδραση στον εμπαιγμό που επιχειρείται με ένα ψευδεπίγραφο ενδιαφέρον για το χώρο. Ο κόσμος γύρισε την πλάτη στο εγχείρημα του Υπουργείου Εργασίας αφού το μεγαλύτερο μέρος των φορέων του Μητρώου, αρνήθηκε να συμμετάσχει σε μια τέτοια πολιτική απάτη. Η κορυφή του παγόβουνου οι απευθείας παράνομες αναθέσεις, η έλλειψη ουσιαστικής διαβούλευσης με τους φορείς, ο αποκλεισμός για τους πολλούς και το στημένο παιγνίδι για τους λίγους εκλεκτούς που εξυπηρετούν το πελατειακό σύστημα.
Η αντίδραση που εκδηλώθηκε είναι για το «καπέλωμα» της όλης διαδικασίας από τις ΜΚΟ των «κολλητών & ευνοούμενων», ύστερα από τις αποκαλύψεις που είδαν το φως της δημοσιότητας. Ο κόσμος που ασχολείται πραγματικά με την Κοινωνική Οικονομία, ύστερα από 6 χρόνια υποσχέσεων, έχει αντιληφθεί πλέον ότι, όλο αυτό το γεγονός ήταν μια επικοινωνιακή φούσκα. Τα οφέλη της έκθεσης για το σύνολο των ΚοινΣΕπ μηδαμινά. Εξάλλου οι συμμετέχοντες αντιπροσωπεύουν ένα πολύ μικρό κομμάτι των ΚοινΣΕπ.
Στις ομιλίες του Πρωθυπουργού αλλά και της Υπουργού Εργασίας ακούστηκαν για μια ακόμη φορά οι ίδιες περσινές εξαγγελίες. Τα 11 εκατ. Ευρώ που έχουν προκηρυχθεί για τα «Κέντρα Στήριξης» (μια προκήρυξη φιάσκο με τα φωτογραφικά κριτήρια) και 27 εκατ. της προδημοσίευσης για όλους τους φορείς ΚΑΛΟ. Η συμμετοχή ήταν υποτονική. Για τις μικρές συνεταιριστικές Οικοτεχνίες που ήσαν εκεί και πουλούσαν κυρίως μερμελάδες, μέλι, και λάδι η έκθεση είχε κάποιο όφελος. Για τη μεγάλη μερίδα των κοινωνικών επιχειρήσεων και συνεταιρισμών που είναι μετρήσιμα μεγέθη στο ΑΕΠ της χώρας η συγκεριμένη έκθεση δεν είχε κανένα πρακτικό ενδιαφέρον, εξάλλου δεν συμμετείχε κανένας μεγάλος συνεταιρισμός. Αυτός μάλλον ήταν και ο πολιτικός σχεδιασμός του Υπουργείου Εργασίας.
Παρουσιαστήκαν μεν προβληματισμένοι και ανήσυχοι για όσα έχουν βγει στο φως της δημοσιότητας τελευταία, αμετανόητοι δε για τις πολιτικές επιλογές τους, Προβάλλουν έτσι την έκθεση που αφορά ένα πολύ μικρό κομμάτι των συνεταιρισμών και των ΜΚΟ, για να καλύψουν την υφαρπαγή των πόρων από το κράτος για προσλήψεις με τη λεγόμενη «κοινωφελή εργασία» διαιωνίζοντας τις πελατειακές σχέσεις, καταστρατηγώντας τους κανονισμούς για το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. Ακόμη και στο πολιτικό προσωπικό ελάχιστοι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών (βουλευτές) γνωρίζουν τις κοινοτικές οδηγίες σε αυτό το τομέα. Από την άλλη πλευρά η δημοσιογραφική κάλυψη σε αυτά τα θέματα είναι ελάχιστη. Έτσι το βάρος της προβολής και της παρουσίασης των ουσιαστικών προϋποθέσεων ανάδειξης της Κοινωνικής Οικονομίας πέφτει στις οργανώσεις της κοινωνίας Πολιτών και τα μέσα επικοινωνίας που διαθέτει κυρίως στο διαδίκτυο.
Για να ακουστεί όμως η φωνή της απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπερβεί τον κατακερματισμό της και να λειτουργήσει ως ενιαίος χώρος ενός κοινωνικού εταίρου … Η Κοινωνική Οικονομία στην Ελλάδα, μοιάζει να έχει καταληφθεί από σφετεριστές, κυριαρχείται από κλειστές ελίτ και δεν μπορεί να προχωρήσει διαφορετικά παρά μόνο με κινηματικές διαδικασίες που απευθύνονται στο «όλον» της Κοινωνίας των Πολιτών.
Ελίτ και σφετεριστές έχουν το πρώτο λόγο στο χώρο της Κοινωνικής Οικονομίας, και για να κρατήσουν έλεγχο τον θέλουν μικρό, κατακερματισμένο και μέσα στη σύγχυση για το τι είναι και τι δεν είναι πραγματικά η Κοινωνική Οικονομία. Από την άλλη πλευρά τα κόμματα που είναι εντελώς κρατικίστικα στη δομή τους και εχθρικά στην ενότητα του χώρου. Ακόμα και στον αγροτικό τομέα όπου παράγεται το 1,8% του ΑΕΠ από Συνεταιριστικές οργανώσεις, έχουν παρεισφρήσει σφετεριστές και σήμερα ο συνεργατισμός εκπροσωπείται από εταιρείες της ιδιωτικής οικονομικής (τράπεζες, τεχνικές εταιρείες και άλλες κερδοσκοπικές εταιρείες).
Εχθρός εξάλλου είναι όλο το σημερινό σύστημα εξουσίας και θέλει αδύναμη την Κοινωνία Πολιτών. Ο αυταρχισμός της εξουσίας είναι δεδομένος. Η μόνη αχίλλειος πτέρνα που μπορεί να πληγεί το σύστημα σφετερισμού της Κοινωνικής Οικονομίας είναι εκεί που παραβιάζεται η νομιμότητα στους κοινοτικούς πόρους
Έτσι μετά την αποκάλυψη της διαρκούς εξαπάτησης του Υπουργείου Εργασίας σε σχέση με τη Κοινωνική Οικονομία και το πλήγμα που υπέστη από την ακύρωση των συμβάσεων για την έκθεση, δημιουργείται το κατάλληλο κλίμα για μια συνολική ιδεολογική ανασυγκρότηση κατά των ελίτ που λυμαίνονται το χώρο. Από αυτό το γεγονός μπορεί να ξεκινήσει ο νομικός ακτιβισμός με σύνθημα: «ΔΕΝ ΕΧΕΤΕ ΝΑ ΧΑΣΕΤΕ ΤΙΠΟΤΕ, ΤΑΡΑΞΤΕ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑ».
Το γεγονός έχει μεγάλη σημασία γιατί βρέθηκε ο μίτος στο λαβύρινθο της διαφθοράς με απευθείας αναθέσεις. Η ιστορία αυτή έχει πολλά επεισόδια κατά συρροή και κατ’ εξακολούθηση. Θα χρειαστούν μήνες έρευνας στη διαύγεια για εντοπιστούν όλα τα τεκμήρια. Είμαστε όμως βέβαιοι ότι η Κοινωνία Πολιτών θα έχει κερδίσει μια κομβική μάχη. Χρειάζονται πολλοί εθελοντές για την έρευνα και τη διαφάνεια. Η δημοσιογραφία της Κοινωνίας των Πολιτών είναι ο μόνος τρόπος. Καλούμε τους εθελοντές να ψάξουν σε βάθος τη ΔΙΑΥΓΕΙΑ και να τροφοδοτήσουν τους ελεγκτικούς μηχανισμούς, που βρίσκονται πολλές φορές σε λήθαργο αν οι πολίτες δεν επαγρυπνούν.
Υπάρχει πλέον μια ξεκάθαρη ιδεολογική γραμμή που διαχωρίζει τους σφετεριστές του χώρου από την Κοινωνία των Πολιτών . Από τη μια μεριά είναι οι ληστρικές ελίτ των κλειστών κυκλωμάτων και από την άλλη το όλον της κοινωνίας. Από τη μια μεριά η οικονομική ολιγαρχία που θέλει να ποδηγετήσει και να οικειοποιηθεί την Κοινωνική Οικονομία για ιδιωτικά συμφέροντα, πολλές φορές και με κρατικίστικες επιλογές, υπέρ των ημετέρων και από την άλλη, το σύνολον της κοινωνίας και η δημοκρατική νομιμότητα.
Στις σύγχρονες κοινωνίες δεν μπορεί να υπάρξει άλλη νομιμότητα, τουλάχιστον φανερά, εκτός της δημοκρατικής νομιμότητας. Δεν νομιμοποιούνται από πουθενά οι δημόσιοι πόροι να πηγαίνουν σε λίγους εκλεκτούς και όχι στο σύνολο της κοινωνίας με τους κανόνες της ισονομίας και της αξιοκρατίας. Η παρέκκλιση από τους κανόνες της νομιμότητας είναι κοινωνικά άδικη και καταδικαστέα. Οι Πολίτες έχουν αναφαίρετο δικαίωμα να περιφρουρήσουν την ισονομία και τη κοινωνική δικαιοσύνη. Να καταγγείλουν και να ζητήσουν την εφαρμογή του νόμου. Και οι μόνοι, ίσως, που μπορούν αν το επιβάλλουν είναι οι πολίτες και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.
Για το Κίνημα «ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ Κοινωνίας Πολιτών», Δημήτριος Μιχαηλίδης
