Οι συνεταιρισμοί και τα συνεργατικά εγχειρήματα-που υπήρχαν και πριν, αλλά εμφανίσθηκαν μαζικά μετά την τελευταία ευρωπαϊκή οικονομική κρίση κυρίως στο Νότο- έχουν γενικά σαν βασικό τους στόχο την βιώσιμη οικονομία των αναγκών και ταυτόχρονα την κοινωνικά υπεύθυνη στάση.
Αυτό ήθελε να προωθήσει προς το ευρύ κοινό και η Γενική Συνέλευση του
ΟΗΕ, όταν ανακήρυξε το έτος 2012, ως Διεθνές Έτος των Συνεταιρισμών.
Αυτονόητος κοινοτισμός
Ο συνεταιρισμός και η συνεργατική ως κοινωνικοοικονομική οντότητα
είναι διεθνώς κατανοητή, ως μια ανοιχτή προοπτική για όλους τους
ενδιαφερόμενους, ένα δια-θρησκευτικό, δια-ιδεολογικό μοντέλο της
αυτοβοήθειας, της αυτοδιαχείρισης και της αυτο-ευθύνης, στη βάση της
συνεργασίας και της συνέργειας. Ενισχύει την προσωπική δέσμευση και
αυτοπεποίθηση και επιτρέπει την κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική
συμμετοχή. Με τη μορφή της κουλτούρας που αναπτύσσουν στα πλαίσιά
τους, οι συνεταιρισμοί και οι συνεργατικές συμβάλουν στην έκφραση της
συλλογικότητας στον κοινωνικό, οικονομικό και πολιτιστικό τομέα, πέρα από ιδιωτικές
και κρατικές μορφές οικονομικής δραστηριότητας.
Η ιδέα του συνεταιρίζεσθαι και συμπράττειν αποδεικνύεται ότι είναι πολύ
δυναμική ασκώντας μεγάλη επιρροή, καθώς ανοίγει νέες ευκαιρίες για
κοινωνική συμμετοχή στις μη προνομιούχες ομάδες του πληθυσμού. Φέρνει
στο προσκήνιο τις βασικές αρχές της κοινοτικής πολιτιστικής ύπαρξης και
αυτοκατανόησης των ανθρώπινων όντων και τις μεταφέρει στην οικονομική
πρακτική. Έτσι, συμβάλλει στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων
και προσαρμόζεται στις σύγχρονες πραγματικότητες με δημιουργικές
αλλαγές.
Μέσω της συνεργασίας στον στόχο!
Για να φανεί αυτό καθαρά, ας αναφέρουμε το σύνθημα των Ηνωμένων
Εθνών: ” Οι συνεταιρισμοί οικοδομούν ένα καλύτερο κόσμο”. Για το σκοπό
αυτό, η Διεθνής Συνεταιριστική Ένωση (ICA) που εδρεύει στη Γενεύη, έχει
κάνει ένα λογότυπο, με το οποίο υπενθυμίζει ότι οι συνεταιρισμοί είναι
αυτόνομες οργανώσεις προσώπων που εκπληρώνουν εθελοντικά κοινές
οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές ανάγκες και επιθυμίες,
βασιζόμενες στην κοινή ιδιοκτησία και τον δημοκρατικό έλεγχο των
εγχειρημάτων και επιχειρήσεών τους.
Οι φιγούρες στο λογότυπο είναι αντιπροσωπευτικές των επτά αρχών του
συνεταιριστικού κινήματος:
εθελοντική και ανοικτή ένταξη-συμμετοχή,
δημοκρατικός έλεγχος από τα μέλη,
οικονομική συμμετοχή των μελών,
αυτονομία και ανεξαρτησία,
εκπαίδευση- κατάρτιση- πληροφόρηση,
συνεργασία μεταξύ των συνεταιρισμών
φροντίδα για την κοινότητα.
Αυτές οι επτά αρχές επιδρούν μαζί, έτσι ώστε τα μέλη του συνεταιρισμού
να επιτύχουν εκείνους τους στόχους και τις επιθυμίες που δεν θα
μπορούσαν να υλοποιήσουν με ατομικές προσπάθειες.
Κάτι περισσότερο από μια νομική μορφή
Αυτό σημαίνει: Σε αντίθεση με αυτό που εν μέρει είναι κυρίαρχη αντίληψη
στην Ευρώπη σήμερα, οι συνεταιρισμοί δεν είναι μόνο επιχειρήσεις που
έχουν επιλέξει τη νομική μορφή του συνεταιρισμού, για να καταχωρηθούν στα
κρατικά κατάστιχα και στην εφορία. Είναι περισσότερο μια ιδιαίτερη οργάνωση
με διαφορετικές αρχέςαπό την επικρατούσα τάση στις ενσωματωμένες στην
κυρίαρχη καπιταλιστική οικονομία επιχειρήσεις. Αντίστοιχα, υλοποιούν ως
επιχειρήσεις, πάντα λιγότερο ή περισσότερο έντονα, τα τέσσερα
σημαντικότερα χαρακτηριστικά της συνεργασίας-συνεργατικότητας:
την διεκδίκηση,
την αυτονομία,
τη δημοκρατία και
την αλληλεγγύη.
Έτσι, δίνουν τη μεγαλύτερη σημασία στη δημιουργία οφελών χρήσης για τα
μέλη και όχι στην επιτυχία κερδών, στο ότι τα μέλη-ως ιδιοκτήτες- είναι επίσης
όσο το δυνατόν και οι χρήστες και ότι κάθε συμβαλλόμενος/η έχει μία ψήφο.
Οργανωτική μορφή για μια κοινωνία μετα-ανάπτυξης;
Τι θα μπορούσε λοιπόν να είναι πιο φυσικό από το να πάρουμε την ιδέα -και
το παράδειγμα- των συνεταιριστικών και συνεργατικών εγχειρημάτων που
υπάρχουν ήδη σήμερα και να την προβάλουμε σαν μια δημοκρατική δομή
που ταιριάζει σε μια μετα-καπιταλιστική κοινωνία μετα-ανάπτυξης;
Λόγω των αρχών της διεκδίκησης και αυτονομίας που εμπεριέχουν είναι η
καλύτερη οργανωτική δομή που θα μπορούσαμε να βάλουμε στο προσκήνιο
για κάλυψη αναγκών του σήμερα, αλλά και σαν στοιχείο των απαραίτητων δομών
μετάβασης σε μια κοινωνία από-ανάπτυξης του αύριο. Είναι η εντελώς αναγκαία
οργανωτική δομή που μας έρχεται πρώτα-πρώτα στο μυαλό. Με μια
δεύτερη ματιά όμως, να καταφύγουμε σε αυτήν σαν μοναδική δυνατότητα,
θα ήταν πολύ απλή και ελλειμματική αντιμετώπιση του θέματος. Όμως, οι
συνεταιρισμοί-συνεργατικές είναι ένα σημαντικά πιο περίπλοκο ζήτημα, ως
αποτέλεσμα πολύ διαφορετικών προσεγγίσεων και σχεδίων. Ανάλογα με
τις αγορές στις οποίες αποτείνονται σήμερα και τον τύπο και τα
χαρακτηριστικά των μελών τους, υπάρχει μεγάλη απόκλιση στη μορφή των
δομών τους.
Συνεταιρισμοί παραγωγών-καταναλωτών στους τομείς ενέργειας και
τροφίμων
Στο βαθμό που η υπόθεση των συνεταιρισμών μπορεί να συμβάλει στη
μετάβαση σε μια κοινωνία μετα-ανάπτυξης, θα πρέπει αυτοί-κατά τη
διάρκεια της μετάβασης- πρωτίστως να προσεγγίζονται από τη σκοπιά της
αυτοκατανόησης που έχουν οι ίδιοι για την αναγκαιότητα ύπαρξής τους.
Σήμερα τέτοιοι-ες συνεταιρισμοί-συνεργατικές είναι σχεδόν πάντα αυτοί-
ές που το θέμα της αυτο-φροντίδας – και μάλιστα της συλλογικής
αυτοφροντίδας-το έχουν κάνει σημαία τους. Προσπαθούν να υλοποιήσουν την
ιδέα του παραγωγοαναλωτή, με την έννοια ότι οι άνθρωποι δημιουργούν μια
ένωση-κοινότητα με στόχο την από κοινού κάλυψη των αναγκών τους,
όντας ταυτόχρονα οι ίδιοι και παραγωγοί και καταναλωτές των αναγκαίων
τους.
Αυτές τις νέες προσεγγίσεις μπορούμε να τις βρούμε σήμερα στην Ευρώπη
στα πλαίσια των ενεργειακών συνεταιρισμών που παράγουν ηλεκτρική ενέργεια
και θερμότητα από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και, όλο και περισσότερο, τη
χρησιμοποιούν για τις ανάγκες τους. Η ενεργειακή απόδοση και η εξοικονόμηση
ενέργειας είναι περισσότερο ή λιγότερο η αναπόφευκτη συνέπεια αυτής
της πρακτικής τους.
Μια μεγαλύτερη παράδοση στον παραγωγοκαταναλωτισμό έχουν να
παρουσιάσουν στην Ευρώπη οι συνεταιρισμοί στον αγροδιατροφικό τομέα. Εδώ
υπάρχουν από καιρό παραγωγοκαταναλωτικοί συνεταιρισμοί
αγροδιατροφικών προϊόντων. Μια ιστορική αναδρομή στην ιστορία των
καταναλωτικών συνεταιρισμών δείχνει ότι πολύ περισσότερο από κάθε
άλλο μπορεί να βοηθήσει το κάθε εγχείρημα, η παραγωγική και
δημιουργική μεταφορά και ανταλλαγή εμπειρίας και γνώσης από τα άλλα
επιτυχημένα συλλογικά οικονομικά εγχειρήματα του παρελθόντος και
παρόντος. Ανεξάρτητα από αυτό οι συνεταιριστικές προσεγγίσεις με τη
μορφή συνεταιρισμών τροφίμων (Foodcoops), αλληλέγγυας γεωργίας, συλλογικών-
συνεργατικών καταστημάτων και κυρίως με τη μορφή συνεταιριστικών δομών
παραγωγοαναλωτών, υλοποιούν δομές και δημιουργούν εμπειρίες που είναι
απαραίτητες για ένα ουσιαστικό πέρασμα σε μια κοινωνία μετα-ανάπτυξης.
Αυτά τα εγχειρήματα δείχνουν και τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουν
και οι θεσμοί της τοπικής αυτοδιοίκησης, ώστε σε συνεργασία με αυτά και με
τη συμμετοχή όλων των πολιτών, να δημιουργήσουν στοιχεία αυτάρκειας και
αυτονομίας στους τομείς της διατροφής και του ενεργειακού εφοδιασμού. Η
συνεργασία και η συνέργεια των παραγωγοαναλωτικών συνεταιρισμών-
συνεργατικών με τις κοινότητες και τους δήμους, καθώς και με τις
κοινοτικές-δημοτικές επιχειρήσεις, θα είναι εκ των ουκ άνευ στη
διαδικασία της μετάβασης.
