Γιώργος Καραμπάτος
Εκτ. Δ/ντής
Πολιτιστικού Οργανισμού «Δρόμοι της Ελιάς»
Καλαμάτα 20/2/2020
Μετά το Forum στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στις 17 & 18 Ιανουαρίου 2020 στην Αθήνα και μετά από σχετική έρευνα σε χώρες που η εναλλακτική και αλληλέγγυα οικονομία δίνει καρπούς, θα ήθελα να μεταφέρω κάποιες σκέψεις και προτάσεις, Οι δυσκολίες ήταν και παραμένουν ίδιες, όπως και οι αντιλήψεις, οι μηχανισμοί, προνόμια και δικαιώματα -προϊόντα χαριστικών διατάξεων, που καλύπτονται λιγότερο ή περισσότερο επιδέξια από έναν πολιτικό λόγο απρόσιτο στον “κυρίαρχο λαό”-, καλλιεργούν ανισότητες στο εσωτερικό κάθε βιομηχανικής χώρας και σε ακόμη ευρύτερη κλίμακα, μεταξύ Βορρά και Νότου του πλανήτη μας, της ΕΕ, μεταξύ των χωρών με πλεονάσματα και των υπολοίπων, της Γερμανίας και της υπόλοιπης Ευρώπης.
Η πιο ασφαλής μέθοδος για να εξαλειφθούν παρόμοιες πρακτικές από την “οικουμενική” αγορά είναι να τις καταπολεμήσουμε, όχι μόνο στη Ελλάδα αλλά και στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. «Κάθε πέρυσι και καλύτερα», λέει ο κοσμάκης που μετρά τα χρόνια που πέρασαν και διαπιστώνει ότι όλοι οι φόροι και οι λοιπές επιβαρύνσεις του ευρύτερου δημόσιου τομέα μόνο ανεβαίνουν αλλά ποτέ δεν κατεβαίνουν. Με την απορία ζωγραφισμένη στα πρόσωπα τους οι σκεπτόμενοι ευρωπαίοι πολίτες διερωτώνται κατά πόσον η Ευρώπη είναι ικανή να ανακαλύψει εκ νέου, για δικό της όφελος, το νόημα των κοινωνικών αγώνων, αυτών που σε διάστημα δύο αιώνων διέπλασσαν ένα ιδιαίτερα πλούσιο πολιτισμό, με την προσδοκία να τον εξανθρωπίσουν όλο και περισσότερο.
Πως είναι δυνατόν το πολιτικό προσωπικό της ΕΕ, παρ’ ότι καλοπληρωμένο με σπουδές εξαιρετικές στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου να μην αντιλαμβάνεται ότι μόνο μια τέτοιας μορφής Ευρώπη θα είναι σε θέση να δώσει, όχι μόνο στους 510 εκατ. ευρωπαίους πολίτες αλλά στα 6,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους, την ευκαιρία να αποφύγουν την χρεωκοπία; Μια χρεωκοπία ήδη κυοφορούμενη μέσα στη παγκόσμια οικονομική αταξία, δείγματα τις οποίας βιώνει ο ευρωπαϊκός νότος, που ανησυχεί όλες τις κυβερνήσεις, καθώς και την ανθρώπινη δυστυχία που τη συνοδεύει ;
Το παράδοξο είναι ότι το γνωρίζουν και πολύ καλά μάλιστα αλλά έμαθαν να βολεύονται, να ισορροπούν και να σφυρίζουν αδιάφορα. Γνωρίζουν ότι αυτές οι οικονομικές δυσλειτουργίες δημιουργήθηκαν εξολοκλήρου από τους “ισχυρούς”, τους “αποφασίζοντες”, και τις κουστωδίες των “ειδικών” που, έχοντας λάβει τη θεία φώτιση από την “επιστήμη” τους, την επιστήμη της φτώχιας και της ένδειας (σχολή του Σικάγου), διέφθειραν την “αγορά”, και την μετέβαλαν σε τυχερό παιχνίδι. Φτάσαμε δηλαδή στην απόλυτη ‘ξεφτίλα’, με το μέλλον των πολιτών να παίζεται στη ρουλέτα, στο τζόκερ, στα λαχεία και στις κοκορομαχίες.
Στο μεταξύ, ειδικά στην Ελλάδα, η κοινωνία των πολιτών, εθισμένη σε μια δημοκρατία μέσω αντιπροσώπων, τους οποίους θεωρεί συνήθως ως υπόχρεους προσωπικών εξυπηρετήσεων, είναι απλώς θεατής μιας εξέλιξης την οποία βιώνει εν μέρει καρτερικά και εν μέρει τραυματικά.
Μας μάθανε να μεθούμε με τους «δογματισμούς» και να αρνούμεθα τα γεγονότα.
Και όμως υπάρχει ελπίδα!!!
Εδώ και μια δεκαπενταετία στον ‘ψυλλιασμένο’ κόσμο η ρευστή έννοια της εναλλακτικής οικονομίας γνωρίζει όλο και μεγαλύτερη απήχηση. Στη διάχυτη καταστροφολογία της διπολικής μας κοινωνίας, που γεννά αποκλεισμό και ανεργία, οι οπαδοί της ελπίδας για ένα κόσμο πιο δίκαιο, αντιτάσσουν ένα λόγο αποφασιστικά αισιόδοξο, ένα λόγο που στοιχειοθετείται ανάμεσα στην ουτοπία και τον πραγματισμό, για να αναγγείλουν την έλευση καλύτερων ημερών, ξεκινώντας από συγκεκριμένες οικονομικές εμπειρίες, που βασίζονται στην αλληλεγγύη και την αυτονομία, την ισότητα και την ισομερή συμμετοχή στα κεκτημένα, το σεβασμό προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
Τα σημεία αναφοράς στην Ευρώπη και στο κόσμο είναι αρκετά, όπου ο δυναμισμός των κοινωνικών κινημάτων και της αντικουλτούρας μεταφραζόταν σε μια ισχυρή παράλληλη οικονομία. Ο συνεταιριστικός όμιλος επιχειρήσεων του Μοντραγκόν, στην ισπανική περιοχή των Βάσκων, είναι ένα μικρό αλλά καλό παράδειγμα. Και αρκετές άλλες εμπειρίες, από τις οποίες, αν και πολλές ήταν εφήμερες ή άλλαξαν μορφή, σημασία έχει ότι κάποιες κατόρθωσαν να παραμείνουν σταθερές στους αρχικούς αντικειμενικούς σκοπούς τους.
Μετά από μια σύντομη έρευνα ανάλογων πρωτοβουλιών στο υπόλοιπο κόσμο, θα μπορούσα να καταθέσω μερικές ιδέες και προτάσεις:
- Τράπεζα της Κοινωνικής & Αλληλέγγυας οικονομίας. Με την συνεργασία τραπεζιτικών οργανισμών – νομίζω μόνο – του εξωτερικού, το άνοιγμα έστω ενός υποκαταστήματος στην Ελλάδα που θα αντλεί από τα αποθέματα της λαϊκής αποταμίευσης με σκοπό τη χρηματοδότηση εναλλακτικών επιχειρήσεων. Σε ανάλογα παραδείγματα παγκοσμίως, πρωταρχικός σκοπός των επενδυτών είναι η αποκεντρωτική και εναλλακτικού τύπου διαχείριση της λαϊκής αποταμίευσης. Οι οργανωμένες αυτές ομάδες επενδυτών αποτελούν ενώσεις δεκαπέντε έως είκοσι φυσικών προσώπων, που συνενώνουν τις εισφορές τους προκειμένου να συμμετάσχουν στο κεφάλαιο εταιρειών οι οποίες δεν κατορθώνουν να εξασφαλίσουν την χρηματοδότησή τους από τις παραδοσιακές τράπεζες. Οι επενδυτές καθοδηγούν και συμβουλεύουν την επιχείρηση, η οποία οφείλει να πληρεί ορισμένα κριτήρια: εξυπηρέτηση κοινωφελών σκοπών, προστασία του περιβάλλοντος, αυτοδιαχείριση ή καθεστώς αλληλέγγυου και εις ολόκληρόν ευθύνης. Με αυτόν τον τρόπο συμβάλλουν αποτελεσματικά στη δημιουργία θέσεων εργασίας. Η πρακτική αυτή έχει φυσικά δυσκολίες και περιορισμένη εφαρμογή, επιτρέπει όμως την ευαισθητοποίηση μιας μερίδας πληθυσμού στο θέμα της άμεσης διαχείρισης των ταμιευτικών αποθεμάτων, δίχως να αποτελεί πρώτιστο αντικειμενικό της σκοπό την επιδίωξη κέρδους. Στην ουσία δημιουργείται ένα χαρτοφυλάκιο που ονομάζεται “κεφάλαιο κινδύνου” και αφορά τις επιχειρήσεις που μας ενδιαφέρουν.
Σε δεύτερο στάδιο ξεκινά η καλά οργανωμένη προσπάθεια για την ανεύρεση χρηματοδοτικών μέσων, ένας οικονομικός συνεταιρισμός κεφαλαίων κινδύνου, με μορφή ανώνυμης εταιρείας και με τη δική της διαμεσολάβηση, νομικά πρόσωπα συμμετέχουν στη συγκέντρωση των αποταμιεύσεων των οικονομικών αποθεμάτων, Κι έτσι η ΑΕ μπορεί να αναλάβει τα χαρτοφυλάκια «κεφάλαια κινδύνου» για περιορισμένο χρονικό διάστημα πέντε ετών.
Να διευκρινίσουμε ότι το σύστημα του κεφαλαιακού κινδύνου είναι μια πρακτική που δοκιμάστηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες με στόχο την κερδοσκοπία με τη σύσταση επιχειρήσεων και για να πλουτίσει κανείς “εν μια νυκτί”. Είναι ακριβώς το ίδιο σύστημα που επέτρεψε την αστραπιαία ανάπτυξη της Silicon Valley και των βιοτεχνολογιών, αλλά στην περίπτωσή μας η ίδια ιδέα μπορεί να αξιοποιηθεί με διαφορετικό τρόπο, για επενδύσεις σε μικρές επιχειρήσεις της εναλλακτικής και αλληλέγγυας οικονομίας.
- Ενσωμάτωση του ελληνικού Δικτύου για μια Οικονομία Εναλλακτική και Αλληλέγγυα με άλλα παρεμφερή δίκτυα της ΕΕ και του υπόλοιπου κόσμου. Στο δίκτυο αυτό θα μπορούσαν να συναντηθούν ενώσεις παραγωγών αγροτικών προϊόντων, πιστωτικοί συνεταιρισμοί, ΚΟΙΝΣΕΠ, παραγωγοί αγροτικών προϊόντων ΠΟΠ, ΠΓΕ & terroir προϊόντων, αγρότες που χρησιμοποιούν βιολογικές μεθόδους καλλιέργειας, Ομάδες Παραγωγών, παραδοσιακές επιχειρήσεις του τριτογενή τομέα, αγροτουριστικές μονάδες, παραδοσιακά ελαιοτριβεία, οινοποιεία και γενικά επισκέψιμες βιοτεχνικές μονάδες ειδών χειροτεχνίας, επιχειρήσεις που αποπειρώνται να προωθήσουν το διεθνές εμπόριο με ισότιμους όρους, ή που οργανώνουν την εργασία τους κατά το σύστημα του εναλλασσόμενου ωραρίου, πλήθος αποταμιευτικών οργανισμών, κοινά ταμεία αλληλοβοήθειας, οργανώσεις προσφύγων και μεταναστών κ.ά.
- Οργάνωση Ετήσιας «Αντί – συνόδου κορυφής για την βιώσιμη ανάπτυξη». Οι συνεδρίες αυτές θα συγκέντρωναν χιλιάδες αντιπροσωπείες από χώρες με τους φτωχότερους του κόσμου και θα βοηθούσαν στο να βγουν συμπεράσματα και να σφυρηλατηθούν σχέσεις με άλλες δομές αλληλεγγύης από τον υπόλοιπο κόσμο. Θα συνέβαλλαν επίσης στην καταγραφή καλών πρακτικών και τη δημιουργία συνεργειών ικανών να αναδείξουν την δύναμη διεθνώς της εναλλακτικής και αλληλέγγυας κοινωνίας. Στη πόλη που θα φιλοξενεί άπαξ την «Αντί – σύνοδο κορυφής για την βιώσιμη ανάπτυξη» θα λαμβάνει χώρα μια παγκόσμια οικονομική πολυμορφία με πολιτιστικό πλουραλισμό και θα δίνεται το βήμα για να εκφραστούν οι ευαισθησίες μαρξιστών, σοσιαλιστών, φιλελευθέρων, οικολόγων, χριστιανοδημοκρατών, συνδικαλιστών, συνεταιριστών, σε ένα περιβάλλον κοινωνικής πολλαπλότητας που θα περιλαμβάνει από υπαλλήλους και διευθυντές επιχειρήσεων μέχρι ανέργους και εργαζόμενους προσωρινής απασχόλησης, πρόσφυγες & μετανάστες, συμπεριλαμβανομένων και των συνταξιούχων.
- Δημιουργία Επιμελητηρίου Κοινωνικής & Αλληλέγγυας Οικονομίας, μέλη του οποίου θα είναι οργανώσεις και επιχειρήσεις οποιασδήποτε μορφής που δραστηριοποιούνται σ’ όλο το φάσμα της Κοινωνικής Οικονομίας. Πρέπει να παραδεχθούμε ότι όσο απουσιάζει ένα ισχυρά κοινωνικό κίνημα με διασυνδέσεις στο συνδικαλιστικά τομέα, η εναλλακτική και αλληλέγγυα οικονομία μοιάζει καταδικασμένη να προωθεί τις μικρές επιχειρήσεις σε δύσκολες ζώνες, που το κεφάλαιο τις έχει εξαρχής εγκαταλείψει.
Με την δημιουργία του δικού μας Επιμελητηρίου οι διάσπαρτες δυνάμεις των οργανώσεων και των επιχειρήσεων αποκτούν φωνή και διεκδικούν το δικό τους ρόλο στην δημοκρατική διακυβέρνηση της χώρας. Αποκτούν πόρους για να δημιουργήσουν εργαλεία όπως για παράδειγμα:
- Ενδιάμεσο Φορέα Διαχείρισης των Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων, κάτι αντίστοιχο με τον ΕΦΕΠΑΕ του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας κ.α. Έτσι θα μας δίνεται η δυνατότητα να συμμετέχουμε σε διαγωνιστικές διαδικασίες διαχείρισης Κρατικών & Ευρωπαϊκών ενισχύσεων στη νέα προγραμματική περίοδο 2021-2027 από θέση ευθύνης προς την εκάστοτε Αναθέτουσα Αρχή & υψηλής ποιότητας υπηρεσιών διαχείρισης Δράσεων Ενισχύσεων του εκάστοτε Επιχειρησιακού Προγράμματος, μέσω μιας κεντρικά διοικούμενης πανελλαδικής δομής. Αναφέρω εν συντομία μερικές αρμοδιότητες και υπηρεσίες προς τα μέλη όπως: Εκπαίδευση, Μελέτες & Οργανωτικά Συστήματα, Πληροφοριακά Συστήματα, Υποστήριξη Δικαιούχων, Υποστήριξη Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών, Υποστήριξη Εθνικών Αναπτυξιακών Προγραμμάτων αλλά το κυριότερο μας δίνεται η δυνατότητα να διεκδικούμε το δικό μας μερίδιο ευθύνης ως κοινωνικός εταίρος στις κρατικές δομές που αποφασίζει την κατανομή και τον τρόπο διαχείρισης των κονδυλιών από ευρωπαϊκά προγράμματα και άλλες πηγές.
- Πλατφόρμα σύζευξης, συνεργειών & καλών πρακτικών στο κόσμο. Θα δίνει επίσης πληροφορίες σε σειρά θεμάτων που έχουν ανάγκη τα μέλη μας, όπως η αναζήτηση εταίρων για την υλοποίηση μιας ιδέας ή ακόμη και χρηματοδότηση, εκπαίδευση από απόσταση, καθοδήγηση στην δημιουργία νέων εταιρικών σχημάτων και στη πορεία θα ενσωματώνονται συνεχώς νέα χρήσιμα εργαλεία.
- Ενεργειακές Κοινότητες, πρόταση του «σκαπανέα» της κοινωνικής & αλληλέγγυας οικονομίας στην Ελλάδα Βασίλη Τακτικού που αφορά την δημιουργία τοπικών αστικών συνεταιρισμών αποκλειστικού σκοπού, μέσω των οποίων πρωτίστως οι πολίτες (είτε ως φυσικά είτε ως νομικά πρόσωπα) μπορούν να δραστηριοποιηθούν στον ενεργειακό τομέα, αξιοποιώντας τις καθαρές πηγές ενέργειας. Στις ενεργειακές κοινότητες μπορούν να συμμετέχουν και οι δήμοι ως μέλη ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες των δημόσιων κτιρίων για ενέργεια. Άρα μπορούν να προωθήσουν τις τοπικές πρωτοβουλίες και να τις επιταχύνουν, αξιοποιώντας και την σχετική πρόσκληση που αφορά τις ενεργειακές κοινότητες (νόμος 4513/2018 ενεργειακές κοινότητες).
Σύμφωνα με πρόσφατη ενημέρωση από τον Βασίλη Τακτικό οι Ενεργειακές Κοινότητες είναι μια αποδεδειγμένη εναλλακτική πολιτική σε Ευρωπαϊκό επίπεδο για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας είναι η δημιουργία των ενεργειακών Κοινοτήτων που παρέχουν σχεδόν δωρεάν ενέργεια στα μέλη τους ύστερα από 4- 5 χρόνια που χρειάζεται για την απόσβεση του Κεφαλαίου εγκατάστασης.
- Δημιουργία Επιστημονικής Επιτροπής, απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία του εγχειρήματος, όχι μόνο από ΜΕΝΤΟΡΕΣ της κοινωνικής & αλληλέγγυας οικονομίας αλλά και με την συμμετοχή της Ακαδημαϊκής Κοινότητας. Στο σημείο αυτό να θυμίσω την στενή συνεργασία που έχουμε με το Πάντειο Πανεπιστήμιο και την ανάγκη να έχει πρωτεύοντα ρόλο στην υπό σύσταση Επιστημονική Επιτροπή που θα έχει ως ρόλο να υποστηρίξει τις καινοτομίες και τις πρωτοβουλίες που διαμορφώνει η εναλλακτική και αλληλοβοηθητική οικονομία ώστε η κοινωνία μας να καταστεί περισσότερο ανεκτική και όλοι μαζί να οραματιστούμε την καθιέρωση ενός τρίτου τομέα “κοινωνικής χρησιμότητας”, που θα καταλάβει θέση δίπλα στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα μέσα στους κόλπους της φιλελεύθερης κοινωνίας. Και όπως αναφέρει στο βιβλίο του “Η Δημοκρατία του Κοινωνικού Μέλλοντός μας” ο Καθηγητής κ. Ανδρέας Ν. Λύτρας του τμήματος Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, «Η προσδοκία για την ανασύνθεση της οικονομικής δύναμης ανάμεσα στο γιγάντιο και δαπανηρό κρατικό μηχανισμό, την αδυσώπητη κερδοσκοπία και τον ελπιδοφόρο συνεργατισμό εκφράζει μια αδήριτη κοινωνική ανάγκη. Η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία, η οποία αντιπροσωπεύει τη συμμετοχική, τη δημοκρατική στην οργάνωση και την κοινωνικά αποτελεσματική δράση, μπορεί σε σύντομο χρόνο να συνεισφέρει με το ένα τρίτο του εθνικού πλούτου, με την σταθερή και ενδιαφέρουσα απασχόληση, με τα αξιοπρεπή εισοδήματα και την κοινωνικά απαραίτητη παραγωγή και διανομή αγαθών και υπηρεσιών, σε ολόκληρο τον πληθυσμό της νεωτερικής πολιτείας».
Φίλοι Συνοδοιπόροι,
Κλείνοντας, θεωρώ χρήσιμο να σας μεταφέρω τα γραφόμενα στη τριμηνιαία επιστημονική έκδοση του ΑΠΘ «Κοινωνία και Ψυχική Υγεία», του καθηγητή κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης κ. Σ. Παπαϊωάννου:
«Οι κοινωνικές ανισότητες είναι αποτέλεσμα της συγκεκριμένης οργάνωσης της κοινωνίας μας, δημιούργημα ανθρώπινο και ως τέτοιο είναι εφικτό να εκλείψει, ακριβώς όπως ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός: ένας κόσμος της δημοκρατίας, της ελευθερίας, του πολιτισμού, της δημιουργίας, της ρεαλιστικής ουτοπίας, του οράματος, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ισότητας, της αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας, του πειράματος, της αναζήτησης, ένας κόσμος που να έχει νόημα και να αξίζει να τον ζήσει κανείς. Σας ευχαριστώ & καλούς δρόμους
