Επιμέλεια: Αναστασία Πρίφτη, Κοινωνική Ανθρωπολόγος
Πόσο επίκαιρη και πόσο αναγκαία μπορεί να θεωρηθεί μια δεξαμενή σκέψης για την άμεση δημοκρατία; Η εξάπλωση της χρήσης εργαλείων άμεσης δημοκρατίας στην Ευρώπη και τον κόσμο, έχει συντελέσει ώστε να οικοδομηθούν υποστηρικτικές δομές για την τεκμηρίωση, εκπαίδευση και παροχή συμβουλών σε συναφή θέματα. Εκτός από τις σχετικές δεξαμενές σκέψης, έχουν επίσης ιδρυθεί ακαδημαϊκοί και διοικητικοί φορείς που, αθροιστικά, παρέχουν πόρους και γνώσεις σε αφθονία.
Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Πρωτοβουλιών και Δημοψηφισμάτων
Ως η πρώτη ευρωπαϊκή δεξαμενή σκέψης για την άμεση δημοκρατία, το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Πρωτοβουλιών και Δημοψηφισμάτων (ΕΙΠΔ) ιδρύθηκε το 2001 στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας. Κύρια αποστολή του ΕΙΠΔ είναι η καλλιέργεια μιας βαθύτερης αντίληψης της αμεσοδημοκρατικής θεωρίας και πράξης σε πολιτικούς, στα μέσα ενημέρωσης, σε ΜΚΟ και στους πολίτες όλης της Ευρώπης. Το ΕΙΠΔ αποτελεί ανεξάρτητη, αυτόνομη από κόμματα και μη κερδοσκοπική δεξαμενή σκέψης. Το 2005, η έδρα του μεταφέρθηκε στο Μάρμπουργκ της Γερμανίας. Από τις αρχές ακόμη της νέας χιλιετίας, το ΕΙΠΔ έχει συνδράμει και συμβουλεύσει τους συγγραφείς του ευρωπαϊκού συντάγματος, αρχικά κατά τη διάρκεια της Συνέλευσης, κατόπιν μέσα στα θεσμικά όργανα της ΕΕ και των κρατών-μελών, και τέλος μεταξύ των ευρωπαίων ψηφοφόρων, ώστε να αδράξουν την ευκαιρία να δημιουργήσουν δημοκρατικούς θεσμούς με θεματοκεντρική και, ταυτόχρονα, πανευρωπαϊκή εστίαση.
Ένα από τα κύρια προϊόντα αυτού του έργου, η Πρωτοβουλία Ευρωπαίων Πολιτών (ΠΕΠ), καθιερώθηκε πολύ πρόσφατα. Το ενημερωτικό και εκπαιδευτικό υλικό του ΕΙΠΔ περιλαμβάνει εγχειρίδια και οδηγούς, εργαλειοθήκες για τη διεξαγωγή ελεύθερων και δίκαιων ψηφοφοριών πολιτών, καθώς και ειδικό υλικό για σχολεία. Σε κάθε έργο του, το Ινστιτούτο συνεργάζεται στενά με εταίρους από την κοινωνία των πολιτών, κρατικά όργανα και διεθνείς παράγοντες. Πέρα από την ενασχόλησή του με ευρωπαϊκά ζητήματα, το Ινστιτούτο έχει συγκροτήσει ένα πλήρως αναπτυγμένο δίκτυο διεθνών συνεργασιών. Εμπειρογνώμονες του ΕΙΠΔ έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη μιας παγκόσμιας βάσης δεδομένων (της www.iri-navigator.org) που αφορά τους μηχανισμούς άμεσης δημοκρατίας, και στη συγγραφή ενός Εγχειριδίου Άμεσης Δημοκρατίας που προορίζεται για όσους την ασκούν και υπηρετούν στους κόλπους κυβερνήσεων, κοινοβουλίων, πολιτικών κομμάτων, μέσων ενημέρωσης, ακαδημαϊκών ιδρυμάτων ή της κοινωνίας των πολιτών. Το Εγχειρίδιο Άμεσης Δημοκρατίας επιμελείται και εκδίδει το Διεθνές Ινστιτούτο Δημοκρατίας και Εκλογικής Συνδρομής (International Institute for Democracy and Electoral Assistance – IDEA).
Οι στενότεροι συνεργάτες του ΕΙΠΔ είναι το αμερικανικό αντίστοιχο (Initiative and Referendum Institute US), με έδρα το Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες (www.iandrinstitute.org), και το ασιατικό αντίστοιχο (Initiative and Referendum Institute Asia, www.iriasia.net).
Άλλοι φορείς
Επιπλέον, πολλοί φορείς που παρέχουν υποστήριξη και συνδρομή σε θέματα δημοκρατίας έχουν ιδρύσει τα δικά τους κέντρα ανάπτυξης και διαχείρισης δεξιοτήτων και ομάδες εργασίας για τη συμμετοχική δημοκρατία, όπως λ.χ. στην Ασία το Κορεατικό Ίδρυμα για τη Δημοκρατία (Korea Democracy Foundation) και το Δημοκρατικό Ίδρυμα της Ταϊβάν (Taiwan Foundation for Democracy), στις ΗΠΑ το Ίδρυμα «Η εξουσία στους πολίτες» (Citizens in Charge Foundation) και το Ίδρυμα Νέας Αμερικής (New America Foundation), καθώς επίσης και διεθνείς διακυβερνητικοί οργανισμοί όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης και το Ινστιτούτο Δημοκρατίας και Εκλογικής Συνδρομής.
Σε όλη την Ευρώπη υπάρχουν πολλές οργανώσεις για την προαγωγή ή/και μελέτη της άμεσης δημοκρατίας. Σε αυτές συγκαταλέγονται η γερμανική ΜΚΟ «Περισσότερη Δημοκρατία» (Mehr Democratie), το Ελβετικό Κέντρο Έρευνας για την Άμεση Δημοκρατία (Swiss Centre for Research on Direct Democracy) και το υπερεθνικό ακτιβιστικό δίκτυο Διεθνής Δημοκρατία (Democracy International).
Γενική Τυπολογία της Σύγχρονης Άμεσης Δημοκρατίας
Αξίζει εδώ να παραθέσουμε ένα μέρος από τη Γενική Τυπολογία της Σύγχρονης Άμεσης Δημοκρατίας (ΓΤΣΑΔ – General Typology of Modern Direct Democracy) την οποία κατάρτισε το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Πρωτοβουλιών και Δημοψηφισμάτων, με συντονιστή τον Rolf Buchi (Ελβετό πολιτικό επιστήμονα).
Η τυπολογία αυτή καλύπτει όλες τις διαδικασίες διεξαγωγής ψηφοφορίας των πολιτών για ουσιώδη ζητήματα.
Ως βάση της έχει τη διάκριση των διαδικασιών ψηφοφορίας σε τρεις διαφορετικούς τύπους: την ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ, το ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΠΟΛΙΤΩΝ και το ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΕΚ ΤΩΝ ΑΝΩ.
ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ (initiative) είναι κάθε διαδικασία στην οποία ο εμπνευστής του θέματος της ψηφοφορίας ΤΑΥΤΙΖΕΤΑΙ με τον παράγοντα που έθεσε σε κίνηση τη διαδικασία.
ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΠΟΛΙΤΩΝ (referendum) είναι κάθε διαδικασία στην οποία ο εμπνευστής του θέματος της ψηφοφορίας ΔΕΝ ταυτίζεται με τον παράγοντα που έθεσε σε κίνηση τη διαδικασία.
ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΕΚ ΤΩΝ ΑΝΩ (plebiscite) χαρακτηρίζεται κάθε διαδικασία όπου η πλειοψηφία των μελών ενός αντιπροσωπευτικού οργάνου (ή κάποιο ισχυρό πρόσωπο ως πρόεδρος) είναι ταυτόχρονα και ο εμπνευστής του θέματος της ψηφοφορίας και ο παράγοντας που έθεσε σε κίνηση τη διαδικασία.
Εντούτοις, αυτή η ταξινόμηση περιπλέκεται από ορισμένες διαδικασίες και πρακτικές. Επίσης, υπάρχουν ασαφείς περιοχές εκεί όπου τέμνονται οι τρεις τύποι.
Συνεπώς, περιλαμβάνονται έντεκα διαφορετικές μορφές στη ΓΤΣΑΔ, η οποία διακρίνει τις διαδικασίες διεξαγωγής ψηφοφορίας των πολιτών ως προς:
1) τον εμπνευστή του θέματος της ψηφοφορίας (ομάδα πολιτών, μειοψηφία μελών αντιπροσωπευτικού οργάνου, αντιπροσωπευτικό όργανο)·
2) τον παράγοντα που έθεσε σε κίνηση τη διαδικασία (ομάδα πολιτών, ο Νόμος, μειοψηφία μελών αντιπροσωπευτικού οργάνου, αντιπροσωπευτικό όργανο)·
3) τον παράγοντα που αποφαίνεται (εκλογικό σώμα, αντιπροσωπευτικό όργανο).
Πηγή: Εγχειρίδιο της Πρωτοβουλίας Ευρωπαίων Πολιτών (ΠΕΠ). Οδηγός για το πρώτο υπερεθνικό εργαλείο άμεσης δημοκρατίας στον κόσμο, Κεφάλαιο 5, σελ. 50-56, Green European Foundation διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο: http://www.chrysogelos.gr/files/books/GEF-Handbook.pdf
