Η κοινωνική επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα
Είναι δεδομένο ότι ο περιορισμός χρηματοδότησης της τοπικής αυτοδιοίκησης και συνακόλουθα των δημοτικών επιχειρήσεων δυσκολεύει σε μεγάλο βαθμό ακόμη και τη λειτουργία των πάγιων δράσεων των επιχειρήσεων. Αυτές οι περιοριστικές συνθήκες χρηματοδότησης μπορούν να αντιμετωπιστούν με αναπτυξιακές πρωτοβουλίες στους τομείς της κοινωνικής οικονομίας και της πράσινης ανάπτυξης, όπου χρηματοδοτούνται δράσεις και επιχειρηματικά σχέδια από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΥΠΕΚΑ της Περιφέρειας Πελοποννήσου και άλλα σχετικά Ευρωπαϊκά Προγράμματα.
Επομένως, «κλειδί» κάθε στρατηγικού σχεδίου θα πρέπει να είναι η ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας που απορροφά ανέργους και εργαζόμενους απειλούμενους από την ανεργία προσφέροντας νέα αγαθά και υπηρεσίες. Το εργαλείο των κοινωνικών αναπτυξιακών συμπράξεων συνίσταται στη συμμετοχή δημοτικών επιχειρήσεων έως 49%, σε εταιρικά σχήματα που συμμετέχουν άλλοι μη κερδοσκοπικοί φορείς και επιχειρήσεις του ν. 4019/2011, όπως είναι οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί και οι τοπικές αναπτυξιακές συμπράξεις. Η «βιωσιμότητα» των εκάστοτε προτεινόμενων παρεμβάσεων θα κριθεί από τον άρτιο σχεδιασμό, τη ρεαλιστική ιεράρχηση αναγκών, την ένταξη των διαθέσιμων πόρων στον επιχειρησιακό σχεδιασμό και την αναβάθμιση των ανθρώπινων πόρων μέσω της επιμόρφωσης και δια βίου μάθησης σε καινοτόμες προσεγγίσεις και τεχνολογίες.
Η αξιοποίηση όλων των φυσικών συγκριτικών πλεονεκτημάτων μιας περιοχής βασίζεται στην έξυπνη διαχείριση των ανθρώπινων πόρων μέσα από τις «Κοινωνικές Αναπτυξιακές Συμπράξεις» που εξασφαλίζουν τη συμμετοχικότητα της τοπικής κοινωνίας στην κοινωνική επιχειρηματικότητα, που με τη σειρά της συνδυάζει την αξιοποίηση ανενεργών ανθρώπινων πόρων με τη μόχλευση των κοινωνικών αναγκών, που οδηγούν στην επιχειρηματικότητα για την αντιμετώπισή τους. Οι καλές πρακτικές της κοινωνικής επιχειρηματικότητας αποτελούν τα βασικά εργαλεία κινητοποίησης των ανθρώπινων πόρων στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης και παράλληλο διατηρήσιμο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για την τοπική κοινωνία.
Τα γνωρίσματα ενός καλού επιχειρηματία
Προϋποθέσεις για να γίνει κανείς σωστός επιχειρηματίας είναι η ικανότητα στο σχεδιασμό μιας επιχείρησης, η επινοητικότητα, τα διοικητικά χαρίσματα και η διαρκής μάθηση και ικανότητα προσαρμογής. Η ικανότητα πρόβλεψης των διακυμάνσεων της αγοράς σε σχέση με το εξωτερικό περιβάλλον πάντα των επιχειρήσεων και ασφαλώς η ικανότητα σύνθεσης και διαχείρισης των ανθρωπίνων πόρων ώστε να προκύπτει πάντα από την εργασία το βέλτιστο αποτέλεσμα. Ο επιχειρηματίας, επίσης, πρέπει να είναι προσηλωμένος σε μετρήσιμους στόχους. Θα πρέπει να έχει υψηλή αίσθηση των συνεργιών και της συνεργασίας που μπορούν να φέρουν καλύτερο αποτέλεσμα.
Από την άλλη πλευρά, οι επιχειρήσεις πρέπει να γίνουν κυψέλες γνώσης, να έχουν τμήμα ή δράση που θα ασχολείται με τη διαχείριση γνώσης και τεχνογνωσίας. Αν αυτές είναι πολύ μικρές και δεν μπορούν να το κάνουν μόνες, θα πρέπει να πραγματοποιούν αυτή τη δράση μέσα από συμπράξεις με άλλες επιχειρήσεις. Αναφερόμαστε σε κυψέλες γνώσης και επιχειρηματικότητας, που πρέπει να δημιουργηθούν με πρωτοβουλία και φροντίδα των ίδιων των μικρών επιχειρήσεων. Για παράδειγμα, στον τομέα της γεωργίας, ακόμη και οι μικροκαλλιεργητές και κτηνοτρόφοι πρέπει να δημιουργήσουν κυψέλη επιχειρηματικής γνώσης μέσα από την αξιοποίηση του διαδικτύου.
Επιστημονικό προσωπικό και η πραγματικότητα στον εργασιακό χώρο
Συχνά παρατηρείται το φαινόμενο, όταν σε μια επιχείρηση χρειάζεται ένας εργαζόμενος με μια επιστημονική ειδικότητα να υπάρχει προσφορά εκατοντάδων πτυχιούχων αλλά ούτε ένας εμπειρογνώμονας για να καταλάβει μια διευθυντική και μια υπεύθυνη θέση. Αυτό σημαίνει ότι το εκπαιδευτικό σύστημα λειτουργεί ερήμην των αναγκών της ζωής, της επιχειρηματικότητας και των θέσεων εργασίας. Προάγει πτυχιούχους αλλά δεν παράγει έτοιμους, μάχιμους ειδικούς μάνατζερ και στελέχη επιχειρήσεων για τη δημιουργία εξελιγμένων προϊόντων και υπηρεσιών. Ασφαλώς, αυτός δεν είναι ο κανόνας για τις τεχνολογίες αιχμής και σε επιστημονικούς τομείς που τα εργαστήρια βρίσκονται μέσα στο πανεπιστήμιο, εκεί που η θεωρία και η πρακτική δουλεύει ταυτόχρονα υπάρχει πρόοδος. Στο μεγαλύτερο κομμάτι όμως της οικονομίας που οι θεωρητικές σπουδές είναι ξεκομμένες από τις ανάγκες της πραγματικότητας οι πτυχιούχοι δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες της αγοράς εργασίας.
Τι προτείνεται
Λαμβάνοντας υπόψη τα πραγματικά δεδομένα και τις τάσεις που επικρατούν παγκοσμίως, το θεσμικό ρόλο τον οποίο δύναται να διαδραματίσει η κοινωνική οικονομία στην αντιμετώπιση της ανεργίας και της φτώχειας στην Ελλάδα, ο σχεδιασμός μπορεί να γίνει με τους όρους που αναφέρονται στη συνέχεια.
Αυτό που πρέπει να οριστεί, εξαρχής, είναι ότι ένας μηχανισμός δικτύωσης και οργάνωσης οφείλει να εξυπηρετεί το σύνθετο έργο της κινητοποίησης των ανθρώπινων πόρων και της δικτύωσης των κοινωνικών επιχειρήσεων από όλες τις πλευρές – πολίτες, καταναλωτές, επαγγελματίες, παραγωγούς, κοινωνικούς φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Παράλληλα, η κινητικότητα όλων των συντελεστών της κοινωνικής οικονομίας συντελεί στη συγκρότηση κοινωνικού κεφαλαίου, στη συγκέντρωση επενδυτικού κεφαλαίου και στη διάχυση γνώσης με τελικό στόχο την ενδυνάμωση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας.
Με αυτή την έννοια μπορεί η σύνθεση του κοινωνικού κεφαλαίου που σημαίνει κοινωνική ευθύνη – συνεργασία και υψηλή συνειδητότητα στη διαχείριση των ανθρώπινων πόρων να θεωρηθεί η βάση και ο κινητήριος μοχλός της επιτυχίας ενός στρατηγικού σχεδίου και μηχανισμού στήριξης της κοινωνικής οικονομίας και των ΚοινΣΕπ στην Ελλάδα.
Με αυτόν τον τρόπο μόνο μπορεί να ενισχυθεί η διεύρυνση της συμμετοχικότητας στις κοινωνικές επιχειρήσεις και στην παραγωγή.
Επίσης, με αυτό τον τρόπο μπορούν να προβληθούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και να δημιουργηθούν κίνητρα για την κοινωνική επιχειρηματικότητα σε τομείς που παραμένουν αδρανείς.
Με το σκεπτικό ότι κοινωνική επιχειρηματικότητα χωρίς την ανάπτυξη ενός νέου επιχειρηματικού υποκειμένου δε γίνεται να αναπτυχθεί και το υποκείμενο αυτό δεν μπορεί να υποκατασταθεί κατά πλειοψηφικό ποσοστό από φορείς άλλου σκοπού, κρατικές, δημοτικές και ιδιωτικές επιχειρήσεις, τα κίνητρα πρέπει να αναζητηθούν από τη διαύγαση των σχέσεων μεταξύ κοινωνικής επιχείρησης και συμπραττόντων εταίρων.
Το προφίλ του κοινωνικού επιχειρηματία διαφέρει στα κίνητρα και τους στόχους από το προφίλ του συμβατικού επιχειρηματία κι αυτό πρέπει να αναδειχθεί, καθώς και τα ηθικά κίνητρα του κοινωνικού επιχειρηματία.
Το υποκείμενο της επιχειρηματικότητας σ’ αυτό τον τομέα δεν μπορεί να είναι παρά οι συνεταιριστές, τα ιδρύματα, οι συλλογικοί κοινωνικοί φορείς και όλοι όσοι είναι διατεθιμένοι να επενδύουν σε μη κερδοσκοπικούς σκοπούς.
Είναι απαραίτητη λοιπόν η σαφής διάκριση μεταξύ κυρίων δικαιούχων προγραμμάτων κοινωνικής οικονομίας και των άλλων συμβαλλομένων εταίρων από τον πρώτο και δεύτερο τομέα. Κι αυτό είναι ένα σοβαρό θεσμικό πρόβλημα στην Ελλάδα.
4.1. Διάδοση της γνώσης
Θεωρείται ο βασικός πόρος για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας. Γι’ αυτό το λόγο, οι δομές και ο μηχανισμός στήριξης οφείλουν να συντελούν σε ένα μηχανισμό διαχείρισης γνώσης, στην οργάνωση παραγωγής της γνώσης και κατ’ επέκταση της διάδοσης της γνώσης.
Είναι απαραίτητο να ληφθούν υπόψη, ο σκοπός αυτού του σχεδιασμού, ο στόχος ο οποίος τίθεται για άμεση ενεργοποίηση του θεσμού της κοινωνικής οικονομίας, η ανάγκη δημιουργίας ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για την ανάπτυξη των Κοιν.Σ.Επ. οι ανάγκες συντονισμού και ενεργοποίησης όλων των εμπλεκομένων συνεταιριστών, Συμπράξεων, οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών, συμμετεχόντων -συμπραττόντων εταίρων στο πλαίσιο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, καθώς και των διαμεσολαβητικών – υποστηρικτικών δομών, Δήμων, δημόσιων και ιδιωτικών επιχειρήσεων, και τέλος, τις ανάγκες μεταβίβασης και εκλαΐκευσης της γνώσης και της πρακτικής που χρειάζεται για την ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και της απασχόλησης.
Η εμφάνιση των προβλημάτων εντοπίζεται στις καθυστερήσεις εφαρμογής σχετικών προγραμμάτων λόγω ελλείμματος μεταβίβασης της οργανωτικής τεχνογνωσίας. Γι’ αυτό το λόγο, κρίνεται απαραίτητος ο σχεδιασμός ενός μηχανισμού καθώς και των δομών υποστήριξης.
Δομές
Είναι εκείνες οι οποίες μπορούν να κατευθύνουν και να συμβουλεύσουν στη συγκέντρωση κοινωνικού και διανοητικού κεφαλαίου, αλλά και χρηματικού επενδυτικού κεφαλαίου μέσω Συμπράξεων που συμμετέχουν και οι Κοιν.Σ.Επ..
Αποτελούν δομές συγκέντρωσης και διαχείρισης γνώσης που με τη μορφή ψηφιακού περιεχομένου, εγχειριδίων και πλατφόρμας ηλεκτρονικής μάθησης (e-learning) καθώς και τη δημιουργία σχετικού ηλεκτρονικού (wiki) ή έντυπου λεξικού δύνανται να καταστούν βιώσιμες μακροπρόθεσμα.
Αυτό αποτελεί θεσμική καινοτομία. Σύνδεση, δηλαδή, του υποκειμένου των κοινωνικών δικτύων με ένα σύστημα διαχείρισης της γνώσης, αναστοχαστική λειτουργία προαγωγής της συλλογικής δημιουργίας καθώς και διαλειτουργικότητα θεσμικών και τεχνοκρατικών εργαλείων.
Συγκέντρωση κοινωνικού και διανοητικού κεφαλαίου
Σε αυτό το σημείο οφείλει να τεθεί ως προϋπόθεση η ορθοδόμιση των όρων της κοινωνικής οικονομίας ώστε να διαχωρίζεται από τον κρατικό και ιδιωτικό τομέα, ορίζοντας έτσι και την στόχευση των οργανωτικών εργαλείων προς τους οργανικούς αποδέκτες και συντελεστές που μπορούν να συμβάλλουν προς το σκοπό και συνιστούν το υποκείμενο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Με βάση την εν λόγω ορθοδόμιση μπορούν να τεθούν οι εξής προτεραιότητες:
- Οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης και συνεργασίας μεταξύ καταναλωτικών και άλλων συλλογικών οργανώσεων με παραγωγικές οργανώσεις με στόχο τον περιορισμό της διαμεσολάβησης στη διακίνηση προϊόντων προς όφελος των δύο πλευρών και της κοινωνίας κατ’ επέκταση. Η δραστική, επίσης, μείωση του κόστους διαμεσολάβησης της γνώσης για την ίδρυση και λειτουργία μιας κοινωνικής επιχείρησης, περιορίζοντας έτσι το κόστος συμβουλευτικής.
- Δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης με κίνητρα, που μετουσιώνονται σε συγκεκριμένες οργανωτικές δομές (Σύμφωνα συνεργασίας – Περιφερειακά Παρατηρητήρια).
- Διαμόρφωση συνθηκών για τη σύνθεση των κατακερματισμένων υλικών και ανθρώπινων πόρων βάσει της οποίων μπορούν να δημιουργηθούν νέες κοινωνικές επιχειρήσεις, αξιοποιώντας ανενεργούς υλικούς πόρους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, κρατικών οργανισμών και ιδρυμάτων.
- Έχοντας τη σύνθεση των διαθέσιμων πόρων που οδηγούν σε νέες επενδύσεις ως μετρήσιμο στόχο. Για παράδειγμα, στην Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Γεωργία η οποία μπορεί να παρακινήσει νέους αγρότες στην ανάπτυξη αγροτικής επιχειρηματικότητας και της ενίσχυσης μέσω αυτής της απασχόλησης, καθώς και στην διαδικτυακή επιχειρηματικότητα.
- Ανάδειξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών διευρύνοντας το αντικείμενο επιχειρηματικότητας, αλλά και θέσεων εργασίας εκεί που αδυνατεί να δημιουργήσει το κράτος και η αγορά. Με εργαλείο έναν οδηγό επαγγελμάτων κοινωνικής οικονομίας.
- Δικτύωση των εθελοντικών οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών με τις κοινωνικές επιχειρήσεις και όλους τους συντελεστές της κοινωνικής οικονομίας, με στόχο τη δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος με την ανάπτυξη της κουλτούρας του συνεργατισμού και με εργαλείο τη δημιουργία συνεκτικού ιστού των διαφόρων κοινωνικών δικτύων, θεσμών αλληλεγγύης, κοινωνικής δράσης και καλών πρακτικών διευκολύνοντας έτσι, μέσα από την κινητοποίηση των θεσμών αλληλεγγύης την συμμετοχή σε επιχειρηματικές συνεταιριστικές πρωτοβουλίες ομάδες κοινωνικού αποκλεισμού και ΑΜΕΑ.
Εάν οι παραπάνω όροι δεν παραμένουν σε στατικό επίπεδο, μπορούν να συμβάλλουν επί της ουσίας τα εργαλεία μέτρησης της ποιότητας π.χ. EFQM καθώς και μέτρησης της αποτελεσματικότητας, π.χ. Social Return on Investment.
Σκοπός των επιστημονικών ομάδων του μηχανισμού στήριξης θα πρέπει να αποτελεί η αποτελεσματική διαχείριση του διανοητικού κεφαλαίου των παραπάνω όρων και η επινόηση εργαλείων σύνθεσης των διαθέσιμων πόρων με αιχμή τη διάδοση των πλεονεκτημάτων της κοινωνικής επιχειρηματικότητας.
Δομές μάθησης
Οι δομές μάθησης ως άξονες δράσης θα πρέπει να ανταποκριθούν σε ένα ολοκληρωμένο επικοινωνιακό σύστημα με ψηφιακό επιμορφωτικό περιεχόμενο χρηστικής ενημέρωσης και συμβουλευτικής, με διαθέσιμους επιμορφωτές και συμβούλους σε στοχευμένους τομείς.
Αναφορικά με τα «εκπαιδευτικά πακέτα», την επιμόρφωση στελεχών και συμβούλων για τις δομές στήριξης των κοινωνικών επιχειρήσεων, προέχει η κατανόηση των παραπάνω αρχών και το επιμορφωτικό υλικό θα πρέπει να ανταποκρίνεται σ’ αυτές τις προτεραιότητες.
Τα εκπαιδευτικά πακέτα οφείλουν να ανταποκρίνονται στη δόμηση ρητής γνώσης για την κοινωνική οικονομία και την επιχειρηματικότητα και να δημιουργούν κυψέλες γνώσης στις περιφερειακές δομές στήριξης. Να προσφέρονται ως εκπαιδευτικό υλικό όχι μόνον για τους συμβούλους αλλά και για το σύστημα τηλεμάθησης που μπορεί να λειτουργεί ως ανοικτό Λαϊκό πανεπιστήμιο για την κοινωνική οικονομία μέσω διαδικτύου.
Η μείωση του κόστους των συναλλαγών που είναι βασικός όρος της κοινωνικής οικονομίας, πρέπει να ανταποκρίνεται στη μείωση του εκπαιδευτικού κόστους με αντίστοιχη αύξηση της μάθησης βάσει της κοινωνικοποίησης της γνώσης στοχεύοντας παράλληλα στη διάδοση γνώσεων μέσω του συνεργατισμού και της δικτύωσης στη μείωση του κόστους, εισάγοντας την τεχνογνωσία της κοινωνικής οικονομίας για την βιωσιμότητα επιχειρήσεων με χαμηλή κερδοφορία.
Η δημιουργία εγχειριδίων για όλους τους τομείς ανάπτυξης κοινωνικής οικονομίας και για την εξωστρέφεια αυτής της μορφής επιχειρηματικότητας, καθώς και μοντέλα επιχειρηματικών σχεδίων, τα οποία θα είναι διαθέσιμα για κοινωνικούς επιχειρηματίες, με βάση τα οποία θα πραγματοποιούνται και ειδικά σεμινάρια, καθίσταται πλέον απολύτως χρήσιμη.
Κοινωνικοποίηση γνώσης και τεχνογνωσίας
Βασίζεται σε ένα διαδραστικό επικοινωνιακό σύστημα το οποίο διαθέτει το σύνολο του επιμορφωτικού υλικού ελεύθερα στο διαδίκτυο και υποστηρίζεται από μία βάση δεδομένων διαδικτυακής πλατφόρμας e-learning και wiki με στόχο τηνδιάχυση χρηστικής πληροφόρησης και γνώσης προκαλώντας την απαιτούμενη συμμετοχικότητα.
Αυτά τα επικοινωνιακά εργαλεία αποτελούν τη βάση διάδοσης αλλά και άντλησης επικοινωνιακού και επιμορφωτικού υλικού και καλών πρακτικών, μέσα από αναδραστικές διαδικασίες, από την οποία θα μπορούν να υποστηριχθούν workshops για την επιχειρηματικότητα, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις αλληλόδρασης για να μαθαίνει ο ένας από τον άλλον, που είναι η πιο επιτυχημένη μέθοδος στη δια βίου μάθηση.
Οφέλη
Τα οφέλη που αναμένεται να προκύψουν από την υλοποίηση και λειτουργία αυτού του σχεδιασμού είναι η διαμόρφωση συνθηκών για τη σύνθεση των κατακερματισμένων υλικών και ανθρώπινων πόρων βάσει της οποίων μπορούν να δημιουργηθούν νέες κοινωνικές επιχειρήσεις, αξιοποιώντας ανενεργούς υλικούς πόρους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, κρατικών οργανισμών και ιδρυμάτων. Αλλά και ανενεργούς ανθρώπινους πόρους που μπορούν να κινητοποιηθούν με τους συνεταιρισμούς.
Με τη αυτή σύνθεση των πόρων, θα διευκολυνθεί η άντληση επενδυτικού κεφαλαίου που είναι καθοριστικός συντελεστής ανάπτυξης των επιχειρήσεων.
Βασικά πεδία καινοτομίας του σχεδιασμού
Η βιωσιμότητα εξαρτάται και από τη θεσμική καινοτομία που ενσωματώνει. Έχοντας ως βάση αυτό, η καινοτομία της πρότασης του σχεδίου συνίσταται σε τρία βασικά πεδία:
- Τη συστημική ολιστική προσέγγιση για τη δημιουργία μιας δεξαμενής σκέψης, αλληλοτροφοδότησης και διάδοσης γνώσης του εθνικού παρατηρητηρίου και των περιφερειακών δομών υποστήριξης,
- Τη σύναψη Σύμφωνου Συνεργασίας για την κοινωνική οικονομία του εθνικού παρατηρητηρίου με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, και Σύμφωνα Συνεργασίας σε περιφερειακό επίπεδο με τη μορφή Κοινωνικών Συμπράξεων και
- Τη δημιουργία πλατφόρμας e-learning και wiki με ειδικό ψηφιακό περιεχόμενο για τα εργαλεία αυτά, αλλά και την αξιοποίηση γενικότερα του ψηφιακού περιεχομένου που θα προκύψει από τα εγχειρίδια και τα εκπαιδευτικά πακέτα.
Σύνοψη
Εν γένει, η επιτυχία και η αποτελεσματικότητα του οδηγού και του μηχανισμού στήριξης εξαρτάται από την υψηλή αλληλεπίδραση και διαλειτουργικότητα της σύνθεσης των κατακερματισμένων υλικών και ανθρώπινων πόρων, το μετασχηματισμό τους σε αυξανόμενο κοινωνικό και διανοητικό κεφάλαιο. Την ενσωμάτωση του εθελοντισμού στην παραγωγή και διάδοση γνώσης.
Σε αυτά τα βασικά συστατικά της ιδιαιτερότητας της κοινωνικής οικονομίας και των συγκριτικών της πλεονεκτημάτων στη δημιουργία θέσεων εργασίας, πρέπει να ανταποκρίνεται συνολικά ο σχεδιασμός και τα εργαλεία του μηχανισμού στήριξης.
Η βιωσιμότητα των περιφερειακών δομών στήριξης εξαρτάται από την ενσωμάτωση των τεχνοκρατικών εργαλείων από τη ζώσα θεσμική οργάνωση των φορέων της κοινωνικής οικονομίας που ελάχιστα έχουν να κάνουν με τις ευκαιριακές συμπράξεις που στήνονται μόνον και μόνον για να απορροφήσουν τα Κονδύλια της Ε.Ε.
4.2. Ο ρόλος των Περιφερειακών Μηχανισμών Υποστήριξης
Οι Περιφερειακοί Υποστηρικτικοί Μηχανισμοί της παρούσας πρότασης θα έχουν κυρίως ως ρόλο:
Την πληροφόρηση, παρακίνηση και υποστήριξη της εκδήλωσης τοπικών εταιρικών σχημάτων, συλλογικού και αλληλέγγυου χαρακτήρα, για την ανάπτυξη της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας.
Την παροχή συμβουλευτικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών, καθώς και υπηρεσιών θερμοκοιτίδας ανάπτυξης κοινωνικής επιχειρηματικότητας (χώροι κοινής χρήσης γραφείων, γραμματειακής, λογιστικής υποστήριξης κ.τ.λ.).
Την ενίσχυση της επιχειρηματικής δραστηριότητας των κοινωνικών επιχειρήσεων, μέσω της προώθησης συμφωνιών συνεργασίας σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο μεταξύ των κοινωνικών επιχειρήσεων και δημοσίων οργανισμών ή ιδιωτικών επιχειρήσεων.
Ο ρόλος τους στη συμβουλευτική των ΚΟΙΝ.Σ.Επ.
Οι Περιφερειακοί Μηχανισμοί μπορούν να παρέχουν τακτικές αναφορές για τις Κοιν.Σ.Eπ. της ευθύνης τους και να καταθέτουν προτάσεις για την ανάπτυξή τους.
Το δίκτυο των ΠΜ μπορεί να εκτείνεται στο σύνολο της χώρας ανά περιφερειακή ενότητα, θα παρέχει υπηρεσίες για τους κοινωνικούς επιχειρηματίες και τις κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις, με εστίαση στη διεκπεραίωση της διοικητικής διαδικασίας και την παροχή υπηρεσίες οριζόντιας συμβουλευτικής.
Πεδία παρέμβασης
Η συγκρότηση και λειτουργία κέντρου πληροφόρησης για την κοινωνική οικονομία και την κοινωνική επιχειρηματικότητα.
Η παροχή υπηρεσιών εξωτερικών συνεργατών ειδικευμένων στην υποστήριξη επιχειρήσεων, υπηρεσιών δικτύωσης με οργανισμούς και φορείς υποστήριξης της κοινωνικής οικονομίας, υπηρεσίες επένδυσης στην κοινωνική επιχειρηματικότητα και πρόσβασης σε επιχειρηματικές ευκαιρίες, καθώς και σε αναζήτηση πόρων τοπικά ή υπερτοπικά για συμπράξεις με ενδιαφερόμενους κοινωνικούς επιχειρηματίες.
Η υποστήριξη νέων κοινωνικών επιχειρηματιών αναφορικά με τη συμμετοχή τους σε προγράμματα διακρατικής συνεργασίας π.χ. ERASMUS, καθώς και υποστήριξης της συμμετοχής τους σε σχήματα διακρατικής συνεργασίας από κοινού με άλλους εμπλεκόμενους δημόσιους φορείς.
Η δικτύωση των Κοιν.Σ.Eπ. σε τοπικό επίπεδο, καθώς και δημιουργία Συστάδων Κοιν.Σ.Επ. (clusters) για ανάπτυξη οικονομιών κλίμακας και εμπέδωσης κουλτούρας συνεργασίας με άλλες οικονομικές μονάδες με σκοπό τη δικτύωση και διασύνδεση με ακαδημαϊκά και ερευνητικά κέντρα, καθώς και με τοπικούς αναπτυξιακούς φορείς με στόχο τη δημιουργία κατάλληλων υποδομών υποστήριξης σε θέματα διοίκησης, προώθησης, τεχνολογίας, ενσωμάτωσης καινοτομιών στην παραγωγική διαδικασία, σχεδίασης νέων προϊόντων κ.ά.
Οι περιφερειακοί μηχανισμοί θα αποτελούν τους αρμόδιους φορείς για τη διάχυση της ιδέας της κοινωνικής οικονομίας και της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην περιοχή παρέμβασή τους μέσω διαρκούς καμπάνιας ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης.
Η συμβουλευτική θα περιλαμβάνει το στάδιο προετοιμασίας έναρξης της Κοιν.Σ.Επ. με ιδιαίτερη βαρύτητα να δίνεται στην πληροφόρηση-ενδυνάμωση του κοινωνικού επιχειρηματία για τις δυνατότητες, προοπτικές και προκλήσεις που προσφέρει το νέο πεδίο.
Στη φάση έναρξης λειτουργίας της Κοιν.Σ.Eπ. (Start-Up), θα παρέχονται υπηρεσίες συμβουλευτικής επιχειρηματικότητας, δικτύωσης μεταξύ κοινωνικών επιχειρήσεων, προμηθευτών και πελατών, προώθησης και προβολής προϊόντων, κατάρτισης μελών και εργαζομένων Κοιν.Σ.Eπ., καθώς και υπηρεσίες θερμοκοιτίδας.
Στο πλαίσιο των υπηρεσιών θερμοκοιτίδας οι ΠΜ είναι σκόπιμο να αναπτύξουν ένα δίκτυο εξωτερικών συνεργατών – συμβούλων -φυσικών προσώπων ή φορέων- οι οποίοι στο πλαίσιο ενός δομημένου πλάνου παρέμβασης για ίδρυση κοινωνικής συνεταιριστικής επιχείρησης θα συνδυάζουν εργαλεία εκπαίδευσης και συμβουλευτικής -εξατομικευμένης ή ομαδικής- προκειμένου να προετοιμάζουν καλύτερα τον μελλοντικό κοινωνικό επιχειρηματία.
Παράλληλα, οι παρεχόμενες υπηρεσίες από τους περιφερειακούς μηχανισμούς θα προετοιμάζουν τους κοινωνικούς επιχειρηματίες για τη διαδικασία αξιολόγησης του επιχειρηματικού σχεδίου, προσανατολισμένες στην βιωσιμότητα της Κοιν.Σ.Επ. και του επιχειρηματικού σχεδίου.
4.3. Μέθοδοι αποτελεσματικής δικτύωσης
Το βασικό εργαλείο του σχεδιασμού αποτελεί η οργανωτική δομή των Περιφερειακών ‘‘Κοινωνικών Αναπτυξιακών Συμπράξεων’’ για τη δικτύωση κοινωνικών επιχειρήσεων και οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών καθώς και για τη στήριξη των ΚοινΣΕπ και των άλλων κοινωνικών επιχειρήσεων σε περιφερειακό επίπεδο.
Η δημιουργία προφανώς ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος ενός «βιότοπου της κοινωνικής οικονομίας» προϋποθέτει ασφαλώς εργαλεία και μεθοδολογίες δικτύωσης τα οποία πρέπει να οριοθετηθούν μέσα σε αυτό το πλαίσιο της κοινωνικής δικτύωσης με ισχυρά ηθικά κίνητρα και με ευρεία συμμετοχή.
1ο εργαλείο: Οργανωτική δικτύωση
Η οργανωτική δικτύωση βασίζεται:
- Στην οριζόντια δικτύωση σε κάθε περιφέρεια συλλογικών οργανώσεων που ενδιαφέρονται και προωθούν την κοινωνική επιχειρηματικότητα, όπως εθελοντικών ανθρωπιστικών οργανώσεων, περιβαλλοντικών και πολιτιστικών, κοινωνικά δίκτυα των οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών καθώς και καταναλωτικών κινημάτων και οργανώσεων της γειτονιάς.
- Σε κοινωνικές συμπράξεις οι όποιες δημιουργούν γέφυρες εμπιστοσύνης και δικτύωσης μεταξύ καταναλωτικών οργανώσεων και οργανώσεων παραγωγών είναι το συγκριτικό πλεονέκτημα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας που περιορίζει το κόστος της διαμεσολάβησης και της γραφειοκρατίας υπέρ του πολίτη.
Οι κοινωνικές συμπράξεις πρωτοστατούν στη δημιουργία και υποστήριξη κοινωνικών παντοπωλείων, ιατρείων και κοινωνικών αγροκτημάτων και κοινωνικών αγορών. Ταυτόχρονα, οι σχέσεις τους με τα εν λόγω δίκτυα μπορούν να συμβάλουν στη διάχυση ενημέρωσης και τεχνογνωσίας και εν τέλει στη δημιουργία και στήριξη νέων ΚοινΣΕπ.
2ο εργαλείο: Κοινωνικές αναπτυξιακές συμπράξεις
Οι κοινωνικές αναπτυξιακές συμπράξεις θα πρέπει να έχουν διαρκή θεσμικό χαρακτήρα και όχι μιας χρήσεως με συμπράττοντες φορείς οργανισμούς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και δευτερευόντως με άλλους κρατικούς φορείς δεδομένης της εγγύτητας του ενδιαφέροντος της Τ.Α. και τη συμμετοχικότητα που μπορεί να επιτευχθεί σε τοπικό επίπεδο.
3ο εργαλείο: Διαδικτυακά εργαλεία δικτύωσης και ενημέρωσης
Στόχος είναι η άμεση και χρηστική ενημέρωση με ζητούμενο πώς μπορούν να αξιοποιήσουν το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο των ΚοινΣΕπ, την κοινωνική εμπειρία σ’ αυτό το πεδίο και τα χρηματοδοτικά εργαλεία που υπάρχουν.
Η δημιουργία ενός θεσμικού εργαλείου τοπικών και περιφερειακών εκθέσεων προϊόντων και υπηρεσιών φορέων κοινωνικής οικονομίας, συνεταιρισμών, πράσινης ανάπτυξης και βιολογικών προϊόντων κρίνεται απαραίτητη, αναφορικά με την προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών των ΚοινΣΕπ και των Κοινωνικών Συμπράξεων.
Αυτός ο θεσμός θα υπηρετείται από τις αναπτυξιακές συμπράξεις των δήμων και των κοινωνικών επιχειρήσεων σε κάθε περιφέρεια ενώ τα διαδικτυακά εργαλεία δικτύωσης και ενημέρωσης θα πρέπει να βρίσκονται σε αντιστοίχιση και αλληλόδραση με τα περιφερειακά δίκτυα των οργανώσεων, τις υφιστάμενες κοινωνικές επιχειρήσεις και τις ομάδες στόχους ώστε να παρέχονται στοχευμένες πληροφορίες και διάδοση γνώσης για αυτές τις ομάδες και δίκτυα.
4.4. Καινοτομία σχεδιασμού
Η καινοτομία του σχεδίου συνίσταται σε τρία βασικά πεδία της πρότασης:
- στη συστημική ολιστική προσέγγιση για τη δημιουργία μιας δεξαμενής σκέψης, αλληλοτροφοδότησης του εθνικού παρατηρητηρίου και των περιφερειακών δομών υποστήριξης,
- στο Σύμφωνο Συνεργασίας για την Κοινωνική Οικονομία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση κεντρικά και Σύμφωνα Συνεργασίας σε περιφερειακό επίπεδο με τη μορφή Κοινωνικών Συμπράξεων και
- στη δημιουργία πλατφόρμας e-learning και wiki με ειδικό ψηφιακό περιεχόμενο για τα εργαλεία αυτά, αλλά και την αξιοποίηση γενικότερα του ψηφιακού περιεχομένου που θα προκύψει από τα εγχειρίδια και τα εκπαιδευτικά πακέτα.
Ο εν λόγω καινοτόμος σχεδιασμός μπορεί να αποδώσει σε όλη την Ελλάδα ιδιαίτερα στο πλαίσιο της Κοινωνικής Γεωργίας γεγονός που αποτελεί από μόνο του ένα όραμα, δηλαδή, την κοινωνική επιδίωξη και προοπτική για ένα μοντέλο δικτύωσης, που μπορεί να ενταχθεί σε ένα γενικότερο σχεδιασμό της χώρας για την κοινωνική οικονομία.
Στην βάση αυτού του σχεδιασμού μπορεί να αναπτυχθεί μια θεσμική καινοτομία δικτύωσης για όλες τις Περιφέρειες της χώρας.
Μπορούν, επίσης, να ενσωματωθούν καινοτομίες από το εξωτερικό και ιδιαίτερα από την Ε.Ε. στο πεδίο της χρηματοοικονομικής διευκόλυνσης των Κοιν.Σ.Επ. και άλλων κοινωνικών επιχειρήσεων με το παράδειγμα των Συνεταιριστικών Τραπεζών, της Ηθικής Τράπεζας της Ιταλίας και της τράπεζας μικροπιστώσεων μιας και το μεγαλύτερο πρόβλημα για τις κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα αποτελεί το γεγονός ότι δεν υποστηρίζονται από καμία σχετική τράπεζα και στις περιπτώσεις που έχουν αναθέσεις έργων από το κράτος και τους Δήμους.
4.5. Ο ρόλος των συμβούλων, υποστηρικτών – διαχειριστών γνώσης για την κοινωνική οικονομία
Οι κοινωνικές επιχειρήσεις δύνανται να επωφεληθούν από την αναγνώριση της σημασίας του διανοητικού κεφαλαίου. Ακόμη και στις πλέον ώριμες αγορές, οι εταιρείες προσπαθούν να διαφοροποιηθούν στη βάση της διανόησης και να εντάξουν το κεφάλαιο αυτό στην ευρύτερη στρατηγική τους. Το ίδιο ισχύει για τις κοινωνικές επιχειρήσεις.
Οι εκάστοτε επιστημονικές ομάδες και η υποστήριξη που θα παρέχουν οφείλουν να συμβάλλουν στο σχεδιασμό ώστε οι πόροι και τα χρηματοδοτικά εργαλεία να κατευθυνθούν και να υποστηρίξουν την πραγματική κοινωνική οικονομία των παραγωγών προϊόντων και υπηρεσιών, δηλαδή, να συμβάλλουν στον αναδραστικό στοχασμό μεταξύ των αναγκών που εκδηλώνονται στο επίπεδο πρακτικών εφαρμογών της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και των αρχών όπου σχεδιάζονται οι πολιτικές των χρηματοδοτικών εργαλείων.
Θα πρέπει να εισάγουν έννοιες και πρακτικές που βοηθούν στη συγκέντρωση άυλου κεφαλαίου όπως συστήματα διαχείρισης της γνώσης και κοινωνικό και διανοητικό κεφάλαιο που εντέλει κινητοποιεί και τους υλικούς πόρους.
Η ανταλλαγή της γνώσης αποτελεί σημαντικό παράγοντα γεγονός που προϋποθέτει την κατανόηση εκ μέρους των συμβούλων ότι οι συγκεκριμένες θεωρίες και μέθοδοι συμβουλευτικής σταδιοδρομίας θα είναι προσβάσιμες σε όλους, στο κατάλληλο επίπεδο πολυπλοκότητας και λεπτομέρειας, καθώς και ότι όλοι θα αναγνωρίζουν τα υπάρχοντα επαγγελματικά πλαίσια δεξιοτήτων άλλων επαγγελματικών κατηγοριών ή τις απόψεις και τα ενδιαφέροντα άλλων ομάδων, με παραπλήσιο αντικείμενο και εθελοντών.
Επίσης, μπορεί να έχουν ένα ρόλο ως οι κύριοι συντελεστές δράσεων επισκόπησης και αξιολόγησης, στα πλαίσια μιας στρατηγικής διασφάλισης ποιότητας.
Ένα από τα απαραίτητα χαρακτηριστικά ενός καλού συστήματος συμβουλευτικής είναι ότι πρέπει να είναι ταυτόχρονα ευρύ και να απευθύνεται σε συγκεκριμένες ομάδες-στόχους, να είναι και εκτεταμένο και εντατικό.
Η επιστημονική συμβουλευτική μπορεί να συμβάλλει, επίσης, στην εξασφάλιση της βιωσιμότητας του οικοσυστήματος με τους ακόλουθους τρόπους:
- Χαράσσοντας πολιτικές σύνθεσης των κατακερματισμένων διαθέσιμων πόρων διαμορφώνοντας εργαλεία μετασχηματισμού σε υλικό και ανθρώπινο κεφάλαιο.
- Χαράσσοντας πολιτικές μείωσης των Κοινωνικών Συμπράξεων και Κοινωνικής δικτύωσης καταναλωτών και παραγωγών δείχνοντας με ποιο τρόπο θα λειτουργήσουν αυτοί οι θεσμοί .
- Αναδεικνύοντας νέους τομείς και πρακτικές που μπορεί να κατευθυνθεί η κοινωνική επιχειρηματικότητα σε προϊόντα και υπηρεσίες.
- Υποδεικνύοντας μεθόδους μόχλευσης συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων που μπορούν να αναλάβουν πρωτοβουλίες σχετικές με την κοινωνική επιχειρηματικότητα..
Τα περίπλοκα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, και οι ευκαιρίες που παρέχουν μέσω τυπικών ή άτυπων δομών δεν είναι τόσο ξεκάθαρα για τους περισσότερους, ως αποτέλεσμα, οι περισσότεροι πολίτες να χρειάζονται υποστήριξη στο σχεδιασμό της σταδιοδρομίας τους ώστε να διαλέξουν μεταξύ των διαφορετικών επιλογών εκπαίδευσης και κατάρτισης καθώς και για να διαχειριστούν με επιτυχία τη μετάβαση από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας.
Προφίλ επιστημονικών ομάδων
Η φύση και η ποιότητα των ιδιωτικών ατομικών αποφάσεων αποτελεί τώρα ζήτημα εξαιρετικής κοινωνικής σημασίας, όπως επίσης και το εύρος και η ποιότητα των διαθέσιμων υπηρεσιών συμβουλευτικής σταδιοδρομίας για να τους στηρίζουν.
Πολιτικές της αγοράς εργασίας, αναθεωρήσεις και τάσεις επηρεάζουν την ανάπτυξη μεμονωμένων εργασιακών ρόλων, παράγοντες που συνοδεύονται για κάποιους από την απόκτηση υψηλότερων ή πιο σχετικών με την εργασία τους προσόντων.
Σχετικά με τη δημιουργία επιστημονικής ομάδας, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη, συνολικά, οι ανάγκες συντονισμού και ενεργοποίησης όλων εμπλεκομένων συνεταιριστών, Συμπράξεων, συμμετεχόντων – συμπραττόντων εταίρων στο πλαίσιο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών, καθώς και των διαμεσολαβητικών – υποστηρικτικών δομών, Δήμων, δημόσιων και ιδιωτικών επιχειρήσεων.
Επίσης, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη, οι ανάγκες μεταβίβασης και εκλαΐκευσης της γνώσης και της πρακτικής που χρειάζεται για την ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και της απασχόλησης, καθώς η ανεργία ολοένα και αυξάνεται.
Επιπρόσθετα έργα περιλαμβάνουν την κατανομή των ρόλων, την παροχή κατάρτισης, ευκαιριών ανάπτυξης και υποστηρικτικού υλικού για όλους όσους εμπλέκονται στην παροχή αυτών των υπηρεσιών.
Διαχειριστές γνώσης συνεργατικών τεχνολογιών
Οι εμπειρογνώμονες αυτοί θα πρέπει να ανταποκρίνονται στο ρόλο των διαχειριστών γνώσης συνεργατικών τεχνολογιών ώστε να είναι σε θέση να προτείνουν αναδιαρθρώσεις προγραμμάτων, αναμόρφωση συστημάτων και ανακατανομή των πόρων προς όφελος παραγωγικών δράσεων έναντι της κυρίαρχης λογικής κατάρτισης χωρίς παραγωγικό αντικείμενο.
Παράλληλα, ο ρόλος τους θα πρέπει να περιλαμβάνει τη δημιουργία και συντήρηση αποθετηρίων γνώσης προς βελτιωμένη διάδοση γνώσης, επαναχρησιμοποίηση, μάθηση, συνεργασία και καινοτομία μέσα από τις ίδιες τις δομές και της επιχειρήσεις με διαδικτυακά εργαλεία.
Με τον τρόπο αυτόν, οι διαχειριστές γνώσης μπορούν να έχουν πληθώρα επιστημονικών υποβάθρων, από πληροφοριακές επιστήμες ως επιχειρησιακή διαχείριση των συνεργατικών τεχνολογιών που δοκιμάζονται όμως στη πράξη από την αποτελεσματικότητα των ίδιων των εργαλείων που προτείνουν.
Η συμμετοχή, λοιπόν, εμπειρογνωμόνων και εκπροσώπων των εμπλεκομένων φορέων με την κοινωνική οικονομία και την κοινωνική επιχειρηματικότητα σε μια επιστημονική ομάδα στήριξης κρίνεται απαραίτητη. Καταλήγοντας, οι επιστημονικές ομάδες θα παρέχουν υποστήριξη εκτός από το Υπουργείο Εργασίας, προς τους συμπράττοντες φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών στα δίκτυα εθελοντισμού, στις κοινωνικές υπηρεσίες του Δημοσίου και στις επιτροπές που συντάσσουν τα στρατηγικά σχέδια ανάπτυξης.
